هدف ارتباط در زنبورها، در نهایت برای سود رسانی به کندو است، نه برای منفعت خود زنبور. در واقع، هنگامی که زنبورها با هم ارتباط برقرار می‌کنند، ارتباط آن‌ها بر پایه‌ی به اشتراک‌گذاری اطلاعات خاصی است که منجر به افزایش جمع‌آوری شهد یا پردازش بهتر شهد موجود به عسل، برای کندو می‌شود.
زنبورها با حرکت در الگوهای خاص و ضربان سریع بال‌های خود برای ایجاد صدا و آزاد کردن فِرُمون به باقی زنبورها، با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.
فرمون (pheromone) یک ماده‌ی شیمیایی است که بسیاری از حیوانات به روش‌های مختلف ترشح می‌کنند تا بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
ارتباطات زنبور عسل پیچیده و برای بقای کلنی (کلنی جمعیت زنبور موجود در کندو است)، کاملاً ضروری است.
سه روش اصلی برای ارتباطات بین زنبورهای عسل وجود دارد:
• بوهای شدید: زنبورها برای برقراری ارتباط، فرمون آزاد می‌کنند. هر فرمون معنایی خاص دارد، مانند زمانی که زنبورها باید از نیش خود استفاده کنند. نیش زدن باعث ارسال اطلاعات به سایر زنبورهای کلنی می‌شود.
• رقص تکان دادن: زنبورها از طریق رقص به یکدیگر علامت می‌دهند که کجا شهد بیشتری پیدا کنند. شهد بیشتر، کلید تولید عسل برای کلنی است. این رقص حتی می‌تواند اطلاعاتی را در مورد فاصله‌ی منبع غذایی جدید از کلنی که برای توزیع کار در کندو مهم است، منتقل کند.
• حافظه‌ی بو: زنبورها عطر گل‌های را با خود به کندو می‌برند و به سایر زنبوران کارگر کمک می‌کنند تا بتوانند منبع غذایی جدید را پیدا کنند.
تلاقی رایحه، فرمون و رقص با هم ترکیب می‌شوند تا تصویر واضحی از ارتباط زنبورها و نحوه‌ی محافظت کندو از خود و جمعیت فزاینده‌ی زنبورهای آینده را ارائه دهند.
چندین نسل از زنبورها از طریق این مکانیسم‌های ارتباطی زنده می‌مانند.
تصویر پایین، تصویری از الگوی رقص تکان دادن است که یکی از اصلی ترین روش های ارتباطی زنبورها است.
اهمیت ارتباط زنبورها با یکدیگر
زنبورها به خاطر مثبت نگه داشتن شرایط کلنی، باید به طور مداوم بایکدیگر در ارتباط باشند. مثلاً برخی زنبورها به کشف گیاهان اطراف کندو می‌پردازند و به کلنی بازمی‌گردند تا خبر خوش کشف گیاهان را با سایر زنبوران کارگر در میان بگذارند.
اهمیت تغییر دما برای زندگی زنبورها
تغییرات دما می تواند کل کلونی را تحت تاثیر قرار دهد؛ بنابراین زنبورها تغییرات دما را با سایرین به اشتراک می‌گذارند. زنبورها به دما بسیار حساس هستند و اگر دمای بیرون خیلی گرم یا خیلی سرد شود مهاجرت می‌کنند تا زندگی خودشان و کلونی به خطر نیفتد.
چه کسی کشف کرد که زنبورها با رقص با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند؟
ارتباطات زنبورهای عسل یک موضوع تحقیقاتی با سابقه‌ی طولانی است. یکی از افرادی که درمورد ارتباطات زنبور عسل تحقیق کرده، ارسطو با مشاهده‌ی زنبورها و حرکات آن‌ها در ۳۵۰ سال قبل از میلاد و نوشتن راهنمای زنبورها است. با این حال، کارل فون فریش یافته‌های مربوط به ارتباط زنبورها را با مطالعه‌ی خود بیشتر کرد.
در جایی که ارسطو فقط می‌توانست از مشاهدات خود حدس بزند، فون فریش به شیوه‌ای که زنبورها با هم ارتباط برقرار می‌کنند عمیق‌تر نگاه کرد. او متوجه شد که زنبورها با رقصیدن، اطلاعات پیچیده‌ای از جمله کیفیت منبع شهدی که زنبور کارگر کشف کرده است را منتقل می‌کنند. فون فریش متوجه شد که رقص زنبورها فقط حرکات بی‌هدف نیست؛ بلکه مجموعه‌ی این حرکات اهداف خاصی دارد که وقتی بدانید این چند زنبور در یک کلنی هستند، این حرکات بسیار جذاب خواهد شد.
هزاران زنبور باید با هم کار کنند تا از بقای لارو زنبور عسل و همچنین ملکه‌ی زنبور اطمینان حاصل کنند. کارل فون فریش متوجه شد که زنبورها می‌رقصند تا یکدیگر را در مورد منابع غذایی و همچنین نیاز به بیرون رفتن و جستجوی علوفه برای غذای بیشتر آگاه کنند.
زنبورها چگونه با رقص ارتباط برقرار می‌کنند؟
“رقص تکان دادن” یکی از راه‌های ارتباطی زنبورها است. رقص تکان دادن به گونه‌ای طراحی شده که اطلاعات را در سریع‌ترین زمان ممکن به کندو منتقل کند تا زنبوران کارگر بتوانند وارد عمل شوند و کمک کنند.
این رقص شامل یک الگو به شکل هشت، حرکت سریع بال‌ها و مدت زمان معینی است. هر چه رقص طولانی‌تر باشد، به معنی منبع غذایی بهتری است که زنبور کارگر پیدا کرده است.
رقص تکان دادن، تنها رقص زنبورها نیست. دو رقص دیگر نیز وجود دارد؛ رقص لرزه به کارگران دیگر سیگنال می‌دهد که زمان کمک به پردازش شهد بیشتر فرا رسیده است، و رقص “تکان” سیگنالی برای سایر کارگران است؛ به این معنی که آن‌قدر عسل وجود دارد که به اعضای بیشتر جستجوگر کندو نیاز است.
فِرُمون چیست و زنبورها چگونه از آن‌ها برای برقراری ارتباط استفاده می‌کنند؟
واژه‌ی فرمون از دو واژه‌ی یونانی pherin (انتقال) و هورمون (تحریک) گرفته شده است. به عبارت ساده، فرمون‌ها عطرهای سیگنالی هستند که زنبورها برای انتقال اطلاعات به دیگران در کندو ترشح می‌کنند.
در ادامه لیستی از فرمون‌های موجود در دنیای زنبورها را بررسی می‌کنیم:
• زنبورهای نگهبان با هم در یک کندو هستند و فرمون خاصی برای همه زنبورهای آن کلونی خاص وجود دارد. این به این معنی است که سایر زنبورهایی که این فرمون خاص را نمی‌شناسند و آن را ندارند، به عنوان افراد خارجی در نظر گرفته می‌شوند و دسترسی برایشان ممنوع است.
• یک ملکه ی جدید باید نزدیک به پنج روز با یک کلونی قدیمی نگهداری شود تا کارگران به رایحه‌ی او عادت کنند.
• فرمون “زنگ” آن‌قدر قوی است که زنبورداران مجبورند برای حفظ آرامش زنبورها از دود استفاده کنند.
گیرنده‌های بویایی زنبورها ده برابر قوی‌تر از باقی جانوران است که نشان می‌دهد فرمون‌ها نقش مهمی در زندگی روزمره‌ی زنبورها دارند.
یک حقیقت جالب
زنبورها تنها موجوداتی نیستند که فرمون ساطع می‌کنند؛ اما فرمون‌های آن‌ها از این نظر خاص هستند که هر کدام رایحه‌ای متفاوت دارند.
بر اساس تحقیقات، فرمون هشدار آزاد شده توسط زنبورها بوی موز می‌دهد؛ در حالی که فرمون‌های تولید شده توسط یک ملکه‌ی جدید که تمرکز آن بر جذب نرها برای جفت‌گیری است، بوی لیمو می‌دهد. این تشابه بوها چیزی است که انسان برای درک بهتر فرمون‌ها وضع کرده است، اما زنبورها می‌توانند تفاوت اصلی بین فرمون‌ها را تعیین کنند.
ملکه‌ی زنبور عسل از طریق فرمون‌ها چه ارتباطی برقرار می‌کند؟
ملکه‌ی زنبور عسل یک کار در کلونی دارد: تخمگذاری و ادامه‌ی نسل زنبورها. نسل بعدی زنبورها از تلاش‌های او می‌آیند؛ بنابراین مسئولیت محافظت از او بر عهده‌ی کل کلونی است.
او همچنین از طریق ارتباط در کندو شرکت می‌کند. فرمون‌های او بسیار قوی هستند و چند پیام خاص را به دیگران نشان می‌دهند. مهم‌ترین فرمون ملکه‌ی زنبور عسل همان فرمونی است که به او نشان می‌دهد زنده و سالم است. این فرمون، فرمون ملکه‌ی مندیبولار (QMP) نامیده می‌شود و حاوی اسیدهای کربوکسیلیک و همچنین ترکیبات معطر است. این بدان معنی است که سایر اعضای کندو می‌دانند که او هنوز مسئول است. کارگران دور ملکه جمع می شوند و از طریق این سیگنال‌دهی قدرت‌مند از او مراقبت می‌کنند.
QMP همچنین بر رفتار اجتماعی کندو، ازدحام، نگهداری کندو و مهار رشد تخمدان در زنبورهای کارگر تأثیر می‌گذارد. اثر QMP می‌تواند کوتاه مدت یا بلند مدت باشد.
فرومون‌ها چه نقشی در دفاع از کندو دارند؟
فرومون‌ها نقش‌های متعددی در دنیای زنبور عسل ایفا می‌کنند؛ به خصوص در مورد دفاع از کندو:
• این عطرهای منحصربه‌فرد می‌توانند به کندو بفهمانند که ملکه‌ی زنبور دیگر قادر به تخمگذاری نیست و زمان پرورش ملکه جدید فرا رسیده است.
• هنگامی که کندوی فعلی دیگر مناسب نیست و زنبورهای کارگر باید مکان جدیدی برای زندگی کلنی پیدا کنند، فرومون‌ها وارد بازی می‌شوند و این خبر را به زنبورها می‌دهند.
• هنگامی که زنبورها مجبورند برای محافظت از خود نیش بزنند، فرومون‌ها وارد می‌شوند و زنگ خاموشی را به صدا در می‌آورند که زنبورهای دیگر را وارد عمل می‌کند.
در کل فرمون‌ها نه تنها برای دفاع از کندو، بلکه برای ادامه‌ی موفقیت‌آمیز کلنی بسیار مهم هستند. از آن‌جایی که زنبورها به ما در گرده افشانی منابع اصلی غذا کمک می‌کنند، حفظ کلنی در برابر تهدیدها بسیار مهم است.
زنبورها چگونه از شاخک‌های خود برای برقراری ارتباط استفاده می‌کنند؟
هر قسمت از بدن زنبور عسل برای ارتباط طراحی شده است؛ از بال‌ها گرفته تا شاخک‌های آن‌ها. زنبورها دارای شاخک‌های بسیار طولانی برای اهداف ارتباطی هستند. زنبورها می‌توانند از طریق شاخک‌ها اطلاعات زیادی را به راحتی به اعضای کندو ارسال کنند.
زنبورها از شاخک‌های خود برای ارسال اطلاعات مهم در مورد محیط خود مانند دما، سرعت باد، گرانش و… استفاده می‌کنند. هزاران گیرنده‌ی حسی روی هر شاخک وجود دارد که کیفیت این ارتباطات را برای آن‌ها بالاتر می‌برد.